Yıllık beyanname verilmeyecek vergiler neler?

Yasalara göre gerçek kişilerin geliri vergiye tabi. Kişilerin yıllık beyanname vermesi gerekmeyen bazı vergiler ise şunlar: Telif hakkı ve ihtira beratı kazanç istisnası, menkul sermaye iratlarında istisna, mesken kira geliri istisnası, ücret istisnaları, değer artışı kazancı istisnası, arızi kazanç istisnası. 

I- GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI İLKESİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 1. maddesine göre, gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabi olup, gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Aynı Kanun’un 2. maddesinde gelirin kapsamına giren yedi gelir unsuru (kazanç ve iratlar) şöyle.

Ticari Kazanç
Zirai Kazanç
Ücretler
Serbest Meslek Kazancı
Gayrimenkul Sermaye İratları
Menkul Sermaye İratları
Diğer Kazanç ve İratlar

Gelir Vergisi Kanunu’nun “Gelirin Toplanması ve Beyanı” başlıklı 85. maddesine göre; mükellefler, yukarıda yer alan yedi gelir unsurundan 2015 takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratlarını Kanun’da aksine bir düzenleme olmadığı sürece Yıllık Beyanname ile 1-25 Mart/2016 ayında beyan etmek zorundadırlar.

Beyanı gereken gelirlerin Yıllık Beyannamede toplanması zorunlu olup; tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç elde etmemiş olsalar bile Yıllık Beyanname vermek zorundadır.

ŞİRKETLER BEYANNAME VERMEK ZORUNDA

Gelir vergisi mükellefi kabul edilen adi şirket ortakları, kollektif şirket ortakları ile adi komandit şirketlerin komandite ortakları da Yıllık Beyanname vermek zorundadırlar.

Gelirin toplanması ve beyanı genel ilkesinin aksine bu yedi gelir unsuruna ilişkin olarak bazı kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmesi gerekmemekte, diğer gelirler nedeniyle verilecek yıllık beyannameye de dahil edilmesi mükelleflerden istenmemektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun“Toplama Yapılmayan Haller” başlıklı 86. maddesinde yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmeyen kazanç ve iratlar tek tek sayılmak suretiyle hüküm altına alınmıştır. Konumuza ilişkin açıklamalara geçmeden önce gerçek kişilerin vergilendirilmesinde önemli olan tam mükellef ve dar mükellefin belirlenmesi ile çalışma veya oturma izni alarak yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının hangi mükellefiyet türüne göre vergilendirileceğine bir bakalım.

A- TAM MÜKELLEFİYET

Tam mükellef olan bir kişi hem Türkiye’den hem de varsa Türkiye dışından elde ettiği gelirlerden dolayı Türkiye’de vergiye tabi olacaktır. GVK’nın 3 ve 4. maddelerine göre; Gelir Vergisi Kanunu açısından ikametgâhı Türkiye’de olanlar tam mükellef sayılmaktadırlar. Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak 6 aydan fazla oturanlar ise Türkiye’de yerleşmiş sayılırlar. Türkiye’den geçici olarak yapılan ayrılmalar devamlılık şartını ortadan kaldırmaz. Bir kişinin Türkiye’de ikametgahı olmasa bile Türkiye’de birinin yanında kaldığı sürenin bir takvim yılı içinde 6 aylık süreyi (183 gün) aşması, tam mükellef kabul edilmek için yeterli görülmektedir.

B- DAR MÜKELLEFİYET

Türkiye’ de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler, yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Buna göre, Türkiye’de bir ikametgahı bulunmayanlar ile Türkiye’de 6 aydan daha kısa süre bulunanlar, dar mükellef olarak vergilendirilir.

C- ÇALIŞMA VEYA OTURMA İZNİ ALARAK YURT DIŞINDA YAŞAYAN TÜRK VATANDAŞLARININ DURUMU

210 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, kamu kurumlarına veya merkezi Türkiye’de bulunan özel teşebbüslere bağlı olarak işleri sebebiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşlar hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir.

II- YILLIK BEYANNAME VERİLMEYECEK KAZANÇ VE İRATLAR

2015 yılında tam/dar mükellef gerçek kişiler tarafından elde edilen bazı kazanç ve iratlar için Mart/2016 ayında beyanname verilmeyecektir. Özellikle yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş bazı kazanç ve iratlar için yıl içinde yapılan tevkifat nihai vergi olarak kalmakta ve ayrıca beyan edilmesi istenmemektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun “Toplama Yapılmayan Haller” başlıklı 86. maddesinin birinci fıkrasında; maddede belirtilen gelirler için yıllık beyanname verilmeyeceği ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin yıllık beyannameye dahil edilmeyeceği belirtilmiştir. Şimdi GVK’nın 86. maddesindeki hükümler kapsamında konuyu etraflıca inceleyelim.

VERGİLENDİRİLMEYEN ZİRAİ KAZANÇLAR NELER?

Tam Mükellefiyette: Tam mükellef gerçek kişiler tarafından yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde ise bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği kazanç ve iratlar şöyledir:

Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar,

GVK’nın 75. maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları,

Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı,

Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler,

Birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birden sonraki işverenden aldıkları tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerinin toplamı, GVK’nın 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için 29.000 TL) aşmayan mükellefler,

VERGİYE TABİ OLAN GELİR

Vergiye tâbi gelir toplamının GVK’nın 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için 29.000 TL) aşmaması koşuluyla, Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,

Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 2015 yılı için 1.500 TL’yi aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları.

Dar Mükellefiyette: Tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar, için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde ise bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

A- GERÇEK USULDE VERGİLENDİRİLMEYEN ZİRAÎ KAZANÇLAR

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a bendine göre gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecektir. GVK’nın 53. maddesine göre çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar, hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilmektedir.

GVK’nın 54. maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek usulde (zirai işletme hesabı veya diledikleri takdirde bilanço esasına göre) vergilendirilir.

Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler bu kazançları için Yıllık Beyanname vermezler. Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yıl içinde elde ettikleri hasılatlarından yapılan gelir vergisi tevkifatı nihai vergi olarak üzerlerinde kalmaktadır.

B- GVK’NIN 75/15-16. MADDESİNDE BELİRTİLEN MENKUL SERMAYE İRATLARI

GVK’nın 86/1-a bendine göre, GVK’nın 75. maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları için Yıllık Beyanname verilmeyecektir.

GVK’nın 75. maddesinin (15) numaralı bendine göre, tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından; 10 yıldan az süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlara ödenen irat tutarları ile 10 yıl süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlar ile vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara ödenen irat tutarları menkul sermaye iradı olarak kabul edilmiştir.

Aynı şekilde GVK’nın 75. maddesinin (16) numaralı bendine göre, Bireysel Emeklilik Sisteminden;

10 yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil),

BİREYSEL EMEKLİLİK HESABI

10 yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil),

Emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil) menkul sermaye iradı sayılmıştır.

Bu iratlar için yıllık beyanname verme ve diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin yıllık beyannameye dahil edilmesi söz konusu olmayıp, yapılan gelir vergisi tevkifatı nihai vergi olmaktadır.

C- KAZANÇ VE İRATLARIN İSTİSNA HADLERİ İÇİNDE KALAN KISMI İÇİN BEYANNAME VERİLMEYECEK

GVK’nın 86/1-a bendine göre kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmeyecektir. Gelir vergisinden istisna edilen kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmez ve diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de istisna edilen tutarlar yıllık beyannameye dahil edilmez. Gelir vergisinden istisna edilen bazı kazanç ve iratlar şöyledir:

Telif hakkı ve ihtira beratı kazanç istisnası (GVK md. 18),
Menkul sermaye iratlarında istisna (GVK md. 22/1),
Mesken kira geliri istisnası (GVK md. 21),
Ücret istisnaları (GVK md. 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, geçici md. 68, 72),
Değer artışı kazancı istisnası (mükerrer 80. md.),
Arızi kazanç istisnası (GVK md. 82).

1-TELİF HAKKI VE İHTİRA BERATI KAZANÇ İSTİSNASI 

GVK’nın 18. maddesinde yer alan telif hakkı ve ihtira beratı kazanç istisnasına göre; telif hakkı ve ihtira beratı sahiplerinin ve bunların kanuni mirasçılarının madde kapsamındaki eserlerini ve icatlarını yayınlamak, satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat tutar sınırlaması olmaksızın gelir vergisinden istisna edilmiştir.

Eserlerin neşir, temsil, icra ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler istisnaya dahildir. Bu kazançların arızî olarak elde edilmesi istisna hükmünün uygulanmasına engel teşkil etmez.

Ancak, serbest meslek kazançları istisnasının, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesi uyarınca tevkif suretiyle ödenecek vergiye bir etkisi yoktur. İstisna kapsamındaki çalışmaların vergi tevkifatı yapmakla yükümlü olanlarca satın alınması halinde, bedeli üzerinden aynı maddenin 2/a bendi uyarınca % 17 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekir.

İstisna kapsamındaki çalışmaların arızi olarak yapılması durumunda da gelir vergisi tevkifatının yapılması gerekmektedir. İstisna kapsamındaki bu kazançlar için ödenen tevkifat nihai vergi olmakta ve bu kazançlar için yıllık beyanname verilmemektedir.

2- MENKUL SERMAYE İRATLARINDA İSTİSNA

Gelir Vergisi Kanunu’nun “Menkul Sermaye İratlarında” istisnaları düzenleyen 22/1. maddesine göre; tek primli yıllık gelir sigortalarından yapılan ödemelerin tamamı gelir vergisinden istisna edilmiştir. GVK’nın 22/2. maddesine göre ise tam mükellef kurumlardan elde edilen, 75. maddenin ikinci fıkrasının
1- Her nevi hisse senetlerinin kâr payları,
2- İştirak hisselerinden doğan kazançlar ve
3- Kurumların İdare Meclisi Başkan ve üyelerine verilen kâr payları
numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarının yarısı (brüt tutarın) gelir vergisinden müstesnadır. İstisna edilen tutar üzerinden 94. madde uyarınca tevkifat yapılır ve tevkif edilen verginin tamamı, kâr payının yıllık beyanname ile beyan edilmesi durumunda yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir.

Buna göre, tam mükellef kurumlardan elde edilen söz konusu kâr paylarının (brüt tutarının) % 50’si gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır.

3-MESKEN KİRA GELİRİ İSTİSNASI

Gelir Vergisi Kanunu’nun 21. maddesine göre; binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 2015 yılı için 3.600 TL’si gelir vergisinden istisna edilmiştir.

2015 yılı için belirlenen istisna tutarı olan 3.600 TL’nin altında mesken kira geliri elde edenler yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecektir.

İstisna tutarı olan 3.600 TL’nin üzerinde mesken kira geliri elde edilmesi halinde yıllık beyanname verilmesi gerekmekte olup, ancak beyan edilen kira gelirinden şartlar sağlanıyorsa istisna tutarının düşülmesi gerekmektedir.

HASILAT ELDE EDİLİP BEYAN EDİLMEMESİ DURUMUNDA NE OLUR?

İstisna haddi üzerinde hasılat elde edilip beyan edilmemesi veya eksik beyan edilmesi halinde, mesken istisnasından yararlanılamaz. Ancak mükellefler, idarece herhangi bir tespit yapılmadan önce, süresinde beyan etmedikleri veya süresinde verdikleri beyannamede yer almayan mesken kira gelirlerini, pişmanlık ve ıslah hükümleri dahil olmak üzere kendiliklerinden süresinden sonra verecekleri beyanname ile beyan etmeleri halinde de söz konusu istisnadan yararlanabileceklerdir.

Öte yandan, 6322 sayılı Kanunla değişik GVK’nın 21. maddesinde yer alan hükme göre; ticari, zirai veya mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar ile istisna haddinin üzerinde hasılat elde edenlerden, beyanı gerekip gerekmediğine bakılmaksızın ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının gayri safi tutarları toplamı 103. maddede yazılı tarifenin üçüncü diliminde ücret gelirleri için yer alan tutarı (2015 yılı için 106.000 TL) aşanlar mesken istisnasından faydalanamazlar.

4-ÜCRET İSTİSNALARI 

GVK’da yer alan ücret ödemelerine ilişkin bazı temel istisnalar şöyledir:
GVK’nın 23. maddesinde yer alan ücretlere ilişkin istisnalar,
GVK’nın 24. maddesinde yer alan gider karşılıklarında istisna,
GVK’nın 25. maddesinde yer alan tazminat ve yardımlarda istisna,
GVK’nın 26. maddesinde yer alan vatan hizmetleri yardımlarında istisna,
GVK’nın 27. maddesinde yer alan teçhizat ve tayın bedellerinde istisna, · GVK’nın 28. maddesinde yer alan tahsil ve tatbikat ödemelerinde istisna,
GVK’nın 29. maddesinde yer alan teşvik, ikramiye ve mükafatlarda istisna,
GVK’nın geçici 68. maddesinde jokey, jokey yamağı ve antrenörlere yapılan ücret ödemelerindeki istisnalar,
GVK’nın geçici 72. maddesinde sporculara ücret olarak yapılan ödemelerde istisna.
Söz konusu istisnalar kapsamında hizmet erbaplarına yapılan ücret ödemeleri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

5- DEĞER ARTIŞI KAZANCI İSTİSNASI

GVK’nın mükerrer 80. maddesine göre; aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazançlarıdır...