Sigortasız çalışmaya mahkum değilsiniz

Rize’den okurumuz Burhanettin BİRELLİ soruyor: “Bünyamin bey, sekiz aydır bir tarım işletmesinde çalışıyorum ama sigortamı yapmadılar. Ne yapmam lazım? Sigorta istersem işten çıkartırlar diye korkuyorum. Gizlice şikâyet edebilir miyim?

Sayın okurum, bilimsel adıyla kayıtdışı istihdam adını verdiğimiz sigortasız çalışma ne yazık ki ülkemizin bir gerçeği.

2002 yılında yüzde 50’lerden fazla olan kayıtdışı çalışma oranı son istatistiklere göre yüzde 34’lere kadar gerilemiş olsa da özellikle sorun hala çok büyük. OECD ülkeleri arasında kayıtdışı oranı en yüksek olan ülke bizimki.

Özellikle bazı sektörler var ki, kayıtlı çalışan bulmak neredeyse zor: Örneğin tarımda çalışanların yüzde sekseni kayıtdışı çalışıyor.

Sigortasız olarak çalıştırılan pek çok okurumuzdan sizin sorduğunuz gibi sorular alıyoruz. Vatandaşlar sigortasız çalıştırılınca ne yapmaları gerektiğini, haklarını nasıl aramaları gerektiğini bilmiyorlar.

Kayıtdışı olarak çalıştırılan ne yapmalı, hakkını nasıl aramalı, hangi bilgi ve belgeler önem arz ediyor? Konuyu ayrıntılı olarak açıklayalım.

Kimler Sigortasız Çalıştırılıyor?

Kayıtdışı olarak çalışmak sosyal güvenlik hukuku uyarınca çalışanın bildirilmesi gerekmekte iken SGK’ya bildirilmesini ifade ediyor.

Kayıtdışılık kişinin bir işyerinde çalışıyor olmasına karşın hiçbir zaman sigortalı olarak SGK’ya bildirilmemesi şeklinde olabileceği gibi hizmet günlerinin eksik bildirilmesi şeklinde de olabiliyor.

Örneğin aslında tam süreli (aylık 30 gün) çalışan bir kişinin ayda 5 gün üzerinden sigortalı bildirilmesi bir kayıtdışılık halini oluşturuyor.

Kayıtdışılık halinin özel bir durumunu da kişinin hizmet günlerinin tam bildirilmesine karşın ücretinin eksik bildirilmesi oluşturuyor. Bu halde kişi aylık 30 gün üzerinden sigortalı bildirilmesine rağmen ücreti eksik (genelde asgari ücret veya biraz üzerinden) bildiriliyor ve kişi adına eksik prim ödeniyor.

Bu şekilde primi eksik yatırılan kişiler gelecekte, biriken primleri az olduğundan, çok az emekli maaşlarına mahkûm oluyor.

ALO 170 Hattını Arayın!

Ancak şunu söylemek gerek; çalışanlar kayıtdışı çalışmaya mahkûm değil, hem idari aşamada hem de yargı aşamasında haklarını arayabilir. Bu hem tümüyle sigortasız çalışanlar için hem de maaşı SGK’ya düşük bildirilenler için geçerli.

Kayıtdışı istihdamın tespitinin ilk yöntemini idari yol oluşturmakta.

ALO 170 veya BİMER hattı üzerinden yahut da SGK’ya doğrudan verilecek bir dilekçe ile kayıtdışı çalışmanın ihbar veya şikayet edilmesi mümkün.

Eğer işten çıkartılmaktan korkuyorsanız şikayetinizi isimsiz olarak yapabilirsiniz, ama işyeri ve sigortasız çalışanlar ile ilgili ayrıntılı bilgi verin.

Kayıtdışı istihdam şikayetleri üzerine SGK’nın yetkili denetim elemanları olan müfettiş/denetmenlerce konu inceleniyor.

SGK’nın halen işyerinde çalışıyor olan kişiler ile ilgili tespit yöntemi işyerinde yerel denetim yapmak. İşyerine habersiz gidilerek denetim yapılması anlamını taşıyan “yerel denetim”de çalıştığı görülen sigortalının geriye dönük bir yıllık süreye kadar hizmeti tespit edilebiliyor.

İşten Ayrıldınız ise Ne Yapmalı?

Öte yandan SGK müfettişleri/denetmenleri işten ayrılmış olan kişiler için ancak sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan bir belge ibraz etmeleri halinde hizmet tespitinde bulunabilmekte.

Sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan belgeler fatura, sevk irsaliyesi, banka maaş yazıları, yevmiye defteri, resmi yazı gibi belgeleri kapsıyor.

Bu tür belgeler yanında işverenin resmi defterleri de Müfettişler/denetmenlerce inceleniyor. Ama sigortasız çalışanların ücretleri genelde resmi defterlere zaten işlenmemiş oluyor. Yani sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan belgeleri ibraz etmek çok önemli.

Eğer sigortalının elinde bu nitelikte bir belge yoksa idari aşamada hizmetini kazanabilmesi mümkün değil. Zira 5510 sayılı Kanun müfettiş/denetmenin hizmet tespiti için belge bulmasını şart koşmakta…

Beş Yıl İçerisinde Dava Açabilirsiniz

Kayıtdışı istihdam edilen kişilerin bu duruma karşı başvurabilecekleri ikinci yolu ise yargı yolu oluşturuyor.

Bunun için çalışmanızın geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde yetkili iş mahkemesine dava açmak zorundasınız.

Hizmet tespit davası olarak ifade edilen bu davada, kişinin sigortalılığa esas çalışması ve ücreti araştırılıyor.

Eğer bu beş yıllık süre geçmiş ise mahkeme davayı usulden reddediyor. Beş yıllık süre resen dikkate alınan hak düşürücü bir süre.

Bu süre hizmetin geçtiği son günün (işten ayrıldığınız tarihin) dâhil olduğu yıldan başlıyor. Örneğin 2015 yılının 1 Ocağından işten çıkan bir kişinin hizmet tespit davası açmak için süresi 31.12.2015 tarihinde başlıyor 31.12.2020 tarihinde sona eriyor.

Önce SGK’ya Şikâyette Bulunun

Son olarak kayıtdışı istihdam edilen vatandaşlarımızın nasıl hareket etmesi gerektiği konusundaki tavsiyemize gelelim.

Eğer işten çıktınızsa ve geçmiş yıllarda olan çalışmalarınız ile ilgili elinizde sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan belgeler varsa mahkemeye gitmeye gerek kalmadan SGK’ya başvurmanızı tavsiye ederiz. Bu belgelerin mutlaka şikâyet sırasında SGK’ya ibraz edilmesi ve müfettiş/denetmenlerce incelenmesi sağlanmalı.

Ancak elinizde o dönemde çalıştığınıza ve ücret aldığınız dair bir belge yoksa, yalnızca şahitler varsa, bu takdirde SGK’ya başvuruyla zaman kaybetmeden hizmet tespiti amacıyla doğrudan mahkemeye başvurulması daha doğru ve hızlı sonuç aldıran yol.

Mahkemede kişinin geçmişteki sigortasız çalışmasını ispatlamaya dönük en temel delili de sağlam bordro tanıklarıdır.

---

Kıssadan Hisse

“Eğitimsiz insan cilasız aynaya benzer”

Alman Atasözü

---

Sorularınız:

Yazarın tüm yazıları için: