Part-time çalışana GSS borcu çıkar mı?

Eskişehir’den okurumuz Emine Kertenli soruyor: “Bünyamin bey, kocam asgari ücretle fabrikada çalışıyor. Aile bütçesine katkı yapmak için haftada iki-üç gün bir iki eve temizliğe gidiyorum. Temizliğe gittiğim evlerden bir adam beni sigortalı yapmış. Geçen hafta hastaneye gittim, ilaçlarımı alamadım. Kocamdan sigortalı sayılmıyormuşum, temizliğe gittiğim adam beni sigortalı yaptığı için bana GSS Sağlık borcu çıkmış. Bu doğru mu? Ne yapmam lazım?”

 

Sayın okurum,  ne yazık ki başınıza gelen durum mevzuata uygun.

Zira halen yürürlükte bulunan sosyal güvenlik mevzuatımıza göre 4857 sayılı Kanuna göre kısmi zamanlı, yani halk arasındaki adıyla part-time çalışanlar, cezalandırılıyor.

Part-time çalışanların eksik çalışılan günleri için GSS prim borcu çıkartılıyor. GSS, yani meşhur ismiyle Genel Sağlık Sigortası.

Üstelik gelir testine girmeyenlere en üst limitten borç çıkartılıyor.

Peki; part-time çalışmak mevzuatımıza göre ne anlama geliyor, part-time çalışanlara GSS borcu nasıl çıkıyor, bundan kurtulmanın bir yolu var mı?

Tüm okurlarımızı aydınlatacak şekilde ayrıntılı olarak açıklayalım.

 

Part-Time Çalışma Nedir?

Halk arasında part-time çalışma olarak ifade edilen çalışmanın iş hukukuna göre hukuki adı “kısmi süreli çalışma” veya “çağrı üzerine çalışma”dır.

Bu çalışanlar, normal çalışanlar gibi günde 8 saat, haftada altı gün ya da 45 saat çalışmayıp da daha az çalışırlar.

Çağrı üzerine çalışanlar, normal çalışanlar gibi her sabah işe gitmez, işveren çağırınca, yani yapacak iş çıkınca, işe gider.

Part-time çalışanlar ise her hafta belirli gün ve saatlerde gidip çalışır; her sabah iş başı yapmaz.

Normal çalışmadan farklı olan bu çalışma türleri, çalışmanın türünü gösteren özel iş sözleşmeleri ile düzenlenir.

 

Part-Time Çalışma Faydalı mı?

Kısmi süreli çalışma ve çağrı üzerine çalışma 2003 yılında çıkan 4857 sayılı İş Kanunu ile çalışma yaşamamızda düzenlendi.

Bu düzenlemenin temel amacı iş piyasasına giremeyen kişilerin de girmesini sağlamaktı.

Tüm zamanını iş yaşamına ayıramayan öğrenciler, ev kadınları, engelliler, dul kadınlar, yaşlılar gibi kesimler part-time çalışarak aile ekonomisine katkı sunabileceklerdi.

Buradaki düzenleme ile hem istihdamın arttırılması hem de işverenlerin daha esnek koşullarla çalışan bulmasının yolunun açılması hedeflendi.

Part-time çalışma başta olmak üzere iş piyasasının esnekleştirilmesi uygulamaları, iş güvencesinin ortadan kaldırılmasına neden olduğu gerekçesi ile ciddi eleştirilere konu olsa da; bunun dünyada gitgide yükselen bir trend olduğu biliniyor.

 

Part-Time Çalışanların Sigortalılığı Nasıl Oluyor?

Belirttiğimiz üzere part-time çalışanlar saat hesabına göre belirli zamanlarda çalışmakta.

Bu şekilde çalışan kişilerin sigortalılıkları da kısmi zamanlı olarak yapılıyor.

Part-time çalışanların ayda kaç gün çalıştıkları o ay iş yaptıkları saat sayısı toplanarak çıkan rakamın günlük çalışma saati olan 7,5’a bölünmesi suretiyle bulunuyor.

Sigortalı olarak ev hizmetlerinde (temizlikçi, bakıcı, kapıcı gibi isimlerle) çalışanlar ile part-time çalışanlar bu şekilde bulunan gün sayısına göre işveren tarafından sigortalı bildiriliyor.

Hesaplamada 7,5’un altında kalan küsuratlar tam gün sayılıyor.

Ayda örneğin 40 saat çalışan kişi 40/ 7,5 = 6 gün üzerinden o ayki Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile bildirilmekte.

İşte böylece 6 gün sigortalı gösterilen kişiye de geriye kalan o ayki 24 gün için de GSS borcu çıkmakta.

 

Kanun Part-Time Çalışanlar İçin Ne Diyor?

Peki, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu part-time çalışanlar ile ilgili ne diyor?

5510 sayılı Kanun’un 88 inci maddesinin dördüncü fıkrasına göre; bir hizmet akdiyle başkasının yanında 4/1-(a) sigortalısı (yani eski tabirle SSK’lı) olanlardan İş Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanların çalışmadıkları günlerine ait GSS primini 30 güne tamamlaması zorunlu.

Bu durum ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan bakıcı, temizlikçi, hizmetli gibi sigortalılar için de geçerli.

Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri, 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi veya (g) bendi kapsamında ödenmekte.

Başka deyişle bu şekilde çalışan kişiler gelir testine girecek ve çıkan sonuca göre eksik günleri için GSS prim borcu ödeyecek. Gelir testinde de ailenin diğer fertleri de dikkate alınarak yüksek prim hesaplanacak.

 

Part-Time Çalışan Üstüne Borçlu Çıkıyor

İşin Türkçesi şu: Ayda bir gün bile çalışan kişiye geriye kalan 29 gün için GSS prim borcu çıkıyor.

Part-time çalışanların GSS borçlusu haline getirilmesi o kadar çarpık bir uygulama ki bazen part-time çalışanın aldığı maaş çıkan GSS prim borcundan az kalıyor.

Üç-beş gün çalışayım, aile ekonomisine katkıda bulunayım diyen ev kadınları ya da üniversite öğrencileri üstüne borçlu çıkıyor.

Örneğin her hafta derslerinin olmadığı bir gün çalışan bir üniversite öğrencisi ayda toplamda 4 gün çalışması karşılığı 250 TL alıyor diyelim.

Bu üniversiteli gencimiz 250 TL kazanayım derken ailesi üzerinden sağlık yardımı alma hakkını kaybediyor.

Dahası gelir Testine giriyor ve eğer teste göre geliri asgari ücretin iki katından fazla sayılırsa 256 TL civarında prim ödemek zorunda kalıyor.

Yani astarı yüzünden pahalıya geliyor bu çalışmanın…

 

İnşaatlarda İşçileri Gibi Bazı Çalışanlar İstisna

Part-time çalışanlara GSS borcu çıkartılmasının istisnası var.

O da inşaat işyerlerinde çalışanlar gibi saatlik çalışan sigortalılar.

Bilindiği üzere inşaatlarda çalışanlar hava ve malzeme şartlarına göre belirli zamanlarda çalışıyorlar. İnşaat sahipleri de bu şekilde çalışan işçilerin kaç saat çalıştıkların gösteren bir cetvel tutuyor, her bir işçinin ücretini bu cetvele göre ödüyor.

Puantaj cetveli dediğimiz bu cetvel ile eksik gün bildirilen kişilerin geriye kalan 30 günden eksik günleri için GSS borcu çıkmıyor.

Ancak puantaj uygulaması yalnızca inşaat işyerleri benzeri kısmi süreli çalışanlara özgü bir durum.

İnşaat işyeri gibi saatlik çalışılan işyerleri dışında puantaj cetveliyle bildirim yapmak, 2012/2 sayılı Genelgesinde de belirtildiği üzere, SGK tarafından kabul görmüyor.

Yani geriye kalan tüm part-time çalışanlar mecburen GSS borçlusu.

 

İş Piyasasını Esnekleştirmek mi Kayıtdışılaştırmak mı?

Bu olumsuz uygulama ne yazık ki part-time çalışmayı oldukça zorlaştırdı.

Belirttiğimiz üzere kısmi süreli yani part-time çalışma ve çağrı üzerine çalışma gibi çalışma türleri çok uzak olmayan bir dönemde, 2003 yılında çıkartılan kanunla düzenlenmişti.

Burada temel hedef iş piyasasını esnekleştirmek ve tüm mesaisini çalışmaya ayıramayan kişileri de çalışmaya teşvik etmek idi.

Part-time çalışanları zorla GSS’li yapan düzenleme ise önceki politikaya taban tabana zıt.

İş piyasasının esnekleştirilmesinin doğru yada yanlış olduğu tartışmasına girmeden bu iki uygulamanın çelişkili olduğuna işaret etmek istiyoruz.

Yani bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu…

 

Bu Düzenleme Kayıtdışını Tetikliyor

Üstelik sosyal güvenlik yönünden getirilen bu düzenleme kayıtdışı istihdam ile mücadele stratejisine de aykırı.

Part-time çalışanları GSS borçlusu yapmak bu kişilerin işverenleri ile anlaşarak sigortasız çalışmaya tevessül etmesine neden oldu.

SGK’nın istatistiklerine giren part-time çalışanların sayısı üçyüz binlerden yüzbinlere düştü.

Yani kısmi süreli çalışanlar kayıtdışı çalışmaya ya da fazla GSS borcu çıkmasın diye primini düşük göstermeye yöneldi.

Yani SGK’nın prim ve sigortalı kaybı oluştu; bu işin astarı Devlet’e de yüzünden pahalıya geldi…

 

Çaresi Basit: Hak Sahipliği Olan GSS’li Olmasın

Aslında part-time çalışan kişilerin sorunlarının çözümü basit.

Yapılacak ufak bir düzenleme ile part-time çalışan kişilerden başka birinin bakmakla yükümlü olunan kişisi konumunda olanların, yani anne, baba, çocuk, eş olarak sağlıktan yararlananların çalışmadıkları günler için de bu hakları korunmalı.

Hiçbir sağlık güvencesi olmayanların eksik günleri ise GSS’ye tamamlanabilir. İstisna tutulması gereken yalnızca zaten başkası üzerinden sağlık yardımı alanlardır.

Ancak bunun için yasal bir düzenleme gerektiriyor.

5510 sayılı Kanun’da yapılacak bir değişiklik ile hem kısmi zamanlı çalışmak isteyen ev kadınları gibi kişilerin çalışma imkânları genişletilir hem de part-time çalışanların kayıtdışına kayması önlenir.

Bu yasa yapıcılara, mevzuatın uygulamasının içinden gelen biri olarak çağrımız.

 

Part-Time Çalışan İsteğe Bağlı Sigortalı Olsun

Peki, part-time çalışanlar şuan için, pratikte ne yapmalı?

Ayda 30 günden az çalışan vatandaşlarımızın eksik günleri için GSS borcu çıkıyor, bundan kaçış yok, şuan yasal mevzuat bu.

Bu şekilde eksik günü GSS borcuna neden olan kişilere bizim tavsiyemiz GSS ödemek yerine eksik günleri için isteğe bağlı sigortalı olmaları.

Zira GSS emeklilikte gün kazandırmıyor, yalnızca hastaneden faydalanmayı sağlıyor.

Oysa ayda 15 gün çalışan 15 gün çalışmayan biri geriye kalan 15 gün için GSS yerine isteğe bağlı sigorta yaptırırsa hem sağlıktan faydalanıyor hem de emeklilik için gün biriktiriyor.

Üstelik GSS ile isteğe bağlı sigorta prim oranları çok farklı değil.

30.06.2014’e kadar 15 günlük GSS için gelir testinin sonucuna göre 21 TL ile 128 TL arasında bir para ödenirken, 15 günlük isteğe bağlı tutarı ise yaklaşık 107 TL.

Görüldüğü üzere daha az ödeyip üstelik gelecekte emekli maaşı alacak gün biriktirmek mümkün ve bu yolu tercih etmek daha akıllıca.

 

--- 

Kıssadan Hisse

“İki tür insan daima açtır. Biri ilmi arayan, diğeri de parayı.”

— Cat Stevens

---

 

 

Sorularınız için:

 

Emeklilik tarihini hesaplatmak isteyen okurlarımızın T.C. kimlik numarası, SSK sigorta sicil numarası, Bağ-Kur numarası, ay-gün-yıl olarak doğum tarihi, askerlik yaptığı ve terhis olduğu tarihleri, askerlik süresini, er olarak yada yedek subay olarak yaptığını, ilk işe giriş tarihi (ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarih), hizmet dökümü, doğum borçlanması için çocukların doğum tarihlerini, özürlü ise özürlülük rapor oranını, vergi indirimi yazısı alıp almadığı bilgilerinin tümünü eksiksiz göndermeleri gerekmektedir. Tarihlerin ay, yıl ve gün şeklinde gönderilmesi gerekir.

 

Yazarın tüm yazıları için: