Memurların disiplin suçları ve cezaları
657'li sayılı Devlet Memurları Kanunu'na göre memurların disiplin şuçları ve cezaları nelerdir? Disiplin suçu işleyen bir memurun cezasını verecek hükümler nelerdir? Bu konuda 657'li DMK ne diyor? İşte tüm yönleriyle memur disipin cezaları
MEMUR DİSİPLİN VE CEZALARI
A- DİSİPLİN , DİSİPLİN SUÇU VE DİSİPLİN CEZASI KAVRAMLARI
1- DİSİPLİN KAVRAMI
Latince “disciplina” ve Fransızca “discipline” kökenli olan disiplin sözcüğü ; Türkçe’mizde sıkı düzen , yöntem , yol , yordam , eğitme , yola getirme ve güdüleme anlamına gelmektedir1. Sözlük anlamı ile disiplin , “yasa ,kural ve toplum düzenine uygun davranma niteliği” demektir.
HÜKÜMETTEN MEMURA YENİ YIL SÜPRİZLERİ İÇİN TIKLAYIN
Disiplin tanımları üzerinde duran
bazı yazarlar , disiplinin üç ayrı mana içerdiğini açıklamaya
çalışırlar. Buna göre disiplinin ilk anlamı , kişinin kendi kendini
düzenlemesi ve kontrol etmesidir.İ kinci anlamda düzenli bir
davranış için gerekli koşulları yaratmaktır. Sonuncu anlamda
disiplin ise hukuksal ve eğitimsel bir içrek taşır. Buna göre
disiplin istenilmeyen bir eylemin sonucu olarak yüklenilen bir ceza
türüdür.
2- DİSİPLİN SUÇU KAVRAMI
İnsanlar varoluşlarından bu yana sürekli olarak toplu halde
yaşamışlardır. Bu tür yaşam insan olmanın getirdiği bir
zorunluluktur. Bu zorunluluğun sonucu olarak , belirli bir
disiplinin varlığı ve gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Tam bu
noktada ceza hukuku , sosyal düzeni bozmaya yönelik eylemleri suç
olarak nitelendirip , cezalandırmakla mevcudiyetini ortaya
çıkarmaktadır.
Genel anlamda suç olmayan bir takım tavır ve davranışlar da vardır
ki; ceza hukukundaki gibi bir müeyyide ile karşılaşırlar. Ancak bu
müeyyide kişi hukuku bakımından umumi manada ceza sonuçlarını
doğurmaz.Bu tür cezaları gerektiren hukuka aykırı fiiller de
disiplin suçlarından ibarettir.
En sade hali ile kavram şu şekilde tanımlanmıştır, “Disiplin suçu
bir kamu hizmeti düzenini bozan eylemler demetidir."
MEMURLARIN BUNLARI YAPMASI YASAK HABERİ İÇİN TIKLAYIN!
Disiplin suçlarının niteliğini belirleyen çeşitli görüşler
mevcuttur. Bir görüşe göre ; disiplin suçları devlete ait menfaati
koruyan eylemleri içerir. Suçtaki yarar kamu hizmetlerinin
devamlılığını ve umumi kamu düzenini bozacak eylemlerden idareyi
korumaktır. Başka bir görüş ise disiplin cezalarının nitelik
açısından suçtan farklı olmadığını, disiplin suçlarının da cezayı
gerektiren eylemler olduğunu , farklılığın ise usuli olduğunu
savunurlar. Bir diğer görüşe göre genel sosyal düzeni
tesis yolu ile korumak maksadıyla müeyyidelendiren fiiller suçtur.
Kısmi bir düzeni korumak maksadıyla müeyyide altına alınan fiiller
disiplin cezasını gerektiren hareketlerdir.7
3- DİSİPLİN CEZASI KAVRAMI
Müessesenin daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle “müeyyide” , ve “ceza” kavramları üzerinde durmak gerekeceği kanaatindeyiz.
a- Müeyyide Kavramı
Topluluk halinde yaşayan insanların ,yine kendileri tarafından
kabul edilen uyulması zorunlu düzen kurallarına aykırı davranılması
halinde , bu ihlale gösterdiği tepkiye “müeyyide”
denilmektedir.Müeyyide hakkındaki her düşünce , normun ihlal
edilebilirliği düşüncesine dayanmakta ve müeyyide normun ihlali
anıyla rabıtalı görülmektedir. Bu sebepten ötürü müeyyide genel
olarak “ihlale bir tepki”, “ihlale bir
cevap” olarak tanımlanmaktadır.
b- Ceza Kavramı
Sadece kanunla konulabilen ;amacı , suç işlediği yargısal bir karar ile sabit olan kimseyi yine yargısal bir kararlarla suçunun karşılığı olarak bazı yoksunluklara tabi kılarak ıslah etmek ve başkalarının suç işlememesini temin etmek olan korkutucu müeyyidelere ceza denir.
Cezanın “kamusal bir müeyyide” 10 olması onu özel
hukuk alanında yer alan cezalardan ayırmaya elverişli iken ; kamu
hukuku alanında yer alan diğer cezalardan11 ayırmak için yeterli
değildir.Cezanın özünden, mahiyetinden ötürü , disiplin
cezalarından ayrılıp ayrılmadığı konusundaki düşünceler ,konumuzun
çerçevesini aşacağından ,burada bu tartışmalara girmeksizin ilerde,
cezalarla disiplin cezaları aralarındaki farklar üzerinde
durulacaktır.
c- Disiplin Cezası Kavramı
Disiplinin amacını, varolduğu toplulukta veya
kurumda,hizmetlerin iyi bir şekilde görülmesi olarak algılarsak; bu
amaca ulaşmak için müeyyideye ihtiyaç duyulduğu şüphe götürmez bir
gerçek olduğunu anlarız.
Ord.Prof. S.S.ONAR’IN yapmış olduğu tanım bütün makale ve diğer
eserlerde hemen hemen kullanıla gelmektedir.Buna göre
“Disiplin cezaları memurun mesleki hayat ve vazifesinde
görülen yolsuzluklara karşı kendisine tatbik edilen zecri
müeyyidelerdir.”
Doktrinde ve DMK’ da “disiplin cezaları” kavramının nasıl
tanımlandığını ana hatlarıyla tespit ettikten sonra ; yargı
organlarının bu kavramı nasıl açıkladığını inceleyelim.Yerel
mahkeme kararında kavramı şu şekilde açıklamıştır :“İdare
hukukunda , disiplin cezası kamu görevlilerinin kurum düzenini
bozan tutum ve davranışlarına karşı uygulanan
yaptırımlardır.”15
Literatür, mevzuat ve yargı kararları dikkate alınırsa disiplin
cezalarının ana hatlarının şunlar olduğu söylenebilir.
* Ortada belirli bir kamu düzeni olmalı.
* Bu kamu hizmetinin düzenli ve iyi bir şekilde görülmesinin
teminiyle beraber kamu yararının sağlanması ve bir kurumun
statüsünün korunması amacı mevcut olmalı.
* Yasa , tüzük ve yönetmelikle düzenlenen eylemlerin
cezalandırılması ve eylemin ağırlık derecesine göre ceza
uygulanması gerekir.
B- DİSİPLİN SUÇ VE CEZALARININ ÖNEMİ, AMACI VE
FONKSİYONLARI
Disiplin suç ve cezalarının varolmasının nedenleri nelerdir?Hangi
amaca hizmet edilmesi için bu müesseseler düzenlenmiştir? Disiplin
suç ve cezalarının olmadığı bir kurumda kamu hizmeti gerektiği gibi
yerine getirilebilir miydi?
1- ÖNEMİ
İnsanların toplu halde yaşamaları ve bu yaşayışlarını belirli
kurallara bağlı olarak sürdürebilmeleri için en önemli unsur;
disiplindir.Toplumun gelişmesi ve kamu düzeninin iyi işleyebilmesi
için sağlam disipline ihtiyaç duyulmaktadır.İnsanın tek başına
yaşaması imkansızdır.Bu durumda toplu halde yaşayan insanlar kendi
aralarındaki münasebetleri belli kurallara göre sürdürmeleri
gerekir.Disiplinin bozuk olduğu toplumlarda , kanuna aykırı
davranışlar ve kamu hizmetlerinin aksadığı görülmektedir.17
Toplu halde yaşayan insanların başarılı ve verimli olabilmeleri
için morallerinin iyi olması , kolektif disiplinin bir
ifadesidir.Kişi veya grubun moralinin yüksek tutulabilmesi için iyi
bir disiplinin kurulması zorunludur.18
Çalışmalarından memnun olan memurlar ve kamu görevlileri
,disiplinli bir şekilde kurallara kendileri istedikleri için
uyarlar.Bu durumun aksine personelin disiplin ve moral gücü yüksek
tutulmazsa isteksizlikler , işte gevşeme ve kargaşalıklar ortaya
çıkar.
2- AMACI
Disiplin cezalarının amacı , memuru görevine bağlamak ve kamu
hizmetlerinin en iyi düzeyde yürütülmesini sağlamaktır.19 Demek
oluyor ki;disiplin cezaları kamu hizmetlerinin gereği gibi
yapılması memurların hiyerarşik düzen içerisinde uyumlu hareket
etmesi ,memuriyet şeref ve haysiyetini koruması ,memuru iyi yola
sevk etmesi gayesiyle uygulanır.
Disiplin cezalandırılmasında güdülen amacın; kamu hizmetlerinin
daha iyi görülme-si düşüncesi kanunda da yerini almıştır.Gerçekten
DMK 124/II “Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini
sağlamak amacıyla ...”ifadesi20 disiplin cezalarının amacını ortaya
koy-maktadır. Bu durumda , (657) sayılı Kanuna göre , disiplin
cezası verilmesinin üç gerekçesi vardır21:
- Kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin memurlara
emrettiği işleri yurt içinde ve dışında yerine getirmemek
(DMK 6-7-8-11)
- Kanunların , tüzüklerin ve yönetmeliklerin uyulmasını zorunlu
tuttuğu şeyleri yapmamak(DMK, 26-27-28-29-30-31)
- Mevzuatın yasakladığı işleri yapmak.
Yargı mercilerinin bu konudaki tutumlarını incelemek gerekirse;
yerel mahkeme “Disiplin cezalarının esas amacı, toplumda arzulanan
amaçların devamı ve istikrarlı olarak gerçekleşmesi , kamu
hizmetinin gereği gibi yürütülmesi , kanun tüzük ve yönetmelik
hükümlerine uygun hareket ve kurumların huzurunun sağlanmasına
yönelik bulunmaktadır.”22 diyerek müessesin gayesini ortaya
koymaktadır. Bir başka yargı kararında ise olgu şu şekilde
açıklanmıştır :
“Disiplin cezası ,kamu personelinin görevli bulunduğu kurumun
çalışma düzenini bozucu davranışlarda bulunanlara ve gelecek için
uyarıcı etkilerde bulunmak amaç ve nedenleriyle verilmekte olup,
bununla yasaklanmış bir davranışın cezalandırılması suretiyle,aynı
tür davranışların ,yeniden yapılmasına engel olunmak hususuna
yönelik bulunduğu kuşkusuzdur.
Böylelikle kamu görevlisine kanunların , tüzüklerin ve
yönetmeliklerin yasakladığı veya uyulmasını istediği hususlardan
hangisine aykırı davranışlarda bulunduğu cezalandırma yoluyla
hatırlatılarak , disiplin cezasından umulan amacın
gerçekleştirilmesi tabiidir.
Diğer taraftan ,disiplin hukukunda eylem karşılığında öngörülmüş
bulunan disiplin cezasının verilmesi esas olup , bu şekilde suç ve
ceza arasındaki adil dengenin sağlanması da zorunlu
bulunmaktadır.”23
3- FONKSİYONLARI
Disiplinin amacını yukarda ayrıntılı olarak açıkladığımız
gibi “memurları teşvik, hatırlatma ve bilgi verme , kurallara
uymayan bir azınlığın davranış standartlarına gereksiz bir tesirde
bulunmasını önleme” olarak algılarsak disiplinin iki
yönüne temas etmiş oluruz. Bir yönüyle disiplin
“yapıcıdır” diğer yönüyle
“bastırıcıdır”
Modern hukuk bakımından disipline öncelikle yapıcı ve onarıcı amaçla başvurulmalıdır.Örneğin bir aday öğretmenin işlediği suça idarenin bakış açısı önem taşımaktadır. Zira memur düzeltme geliştirme ve moral eğitimle bir süre sonra kendisinden beklenen duruma erişecektir.Zaten gerek DMK’nun “uyarma” , “kınama” şeklinde getirdiği düzenleme ; gerekse özel kanunlardaki “ihtar” , “tevbih” ve kusurlu sayılma cezalarında mahiyet itibariyle disiplin cezalarında böylesine “yapıcı” bir nitelik arandığını göstermektedir.25 Bunun gibi memurun cezalarının sicilinden bir süre sonra silinmesi de disiplinin yapıcı yönünü göstermektedir.
Tabi disiplin cezalarının “bastırıcı” yönünün
de olduğu açıktır.Örneğin aylıktan kesme cezasını alan memurun
maaşından bir miktar kesilmektedir.
BODUR-OZULU konuya bakışlarını şu şekilde ortaya koymaktadırlar : “
Zamanımız kuruluşlarında memurlar üzerinde korku yaratarak, baskıya
dayanan kesin , sert cezalandırmalarla sağlanan disiplin terk
edilmekte ,onun yerine öğretici , eğitici yönü ağır basan ve
cezalandırmadan çok düzelten adil ve demokratik usullü disipline
yer verilmektedir.”
Anlatılanlar ışığında ; disiplini bir ceza aracı olarak değil de ,
bir eğitim yolu olarak görmekte fayda vardır.DMK 125 md.’i
yorumlarken bu hususları göz önünde bulundurmak gerekeceği
fikrindeyiz.