Madencilerin sosyal hakları neler?

MEMURLAR- ÖZEL İÇERİK- Ülkemiz, 301 cana mal olan Soma maden kazasının acısını yüreğinde hissetmeye ve böylesi bir felaketin nasıl olabildiğini konuşmaya devam ediyor.

İş sağlığı ve güvenliğine dair ihmaller ve kazaya neden olan faktörler, denetimler ve cezai soruşturma sonucu ortaya çıkacak mı, göreceğiz…
Umalım ki, bu feci kaza bir milat olsun, ülkemizde madencilik sektörü başka olmak üzere tüm ağır ve tehlikeli işlerde kapsamlı bir iş sağlığı ve güvenliği reformu başlasın.
Umalım ki bu yürek dağlayan acı bir ders olsun da iş sağlığı ve güvenliği kanunu ile oluşturulan kitabi doğrular hayatın doğruları, iş yaşamının doğruları haline gelsin…
Ders olsun ki, ölenler öldüğüyle kalmasın; ders olsun ki, bundan sonra böyle ölümler görmeyelim; ders olsun ki, bu ülkede her yıl yaşanan ve kader deyip geçtiğimiz 70 bin iş kazası son bulsun…

Sosyal Güvenlik Şemsiyesinin Önemi
Elbette ki, bu işin iş sağlığı ve güvenliği yönünden ders alınması gereken kısmı…
Bu temennilerimizin ötesinde, bir de ölenlerin ardından geride kalan acılı aileleri var, yetimler ve dullar var.
Bu kişilerin sıkıntılarını giderecek, acılı günlerinden yanlarında olacak sistem ise sosyal güvenlik sistemi.
Sosyal sigortalar ve genel olarak da sosyal güvenlik sistemi kişilerin ölüm, yaralanma, hastalık, analık, yaşlılık, güçten düşme gibi hallerde yaşadığı sarsıntıyı telafi etmek, gelir kaybını kısmen de karşılamak amacıyla işliyor.
Daha açık bir ifade ile sosyal güvenlik dar zamanda yanında olan, yok zamanda can suyu veren bir işlev görüyor.
Sigortalı çalışmanın, sosyal güvenlik şemsiyesi altında olmanın önemi bu tür zamanlarda anlaşılıyor.
Bu yazımızda iş kazası sonucu ölen ya da yaralanan madencilerin kendilerine ve geride kalanlara sosyal güvenlik yönünden SGK’ca hangi yardımların yapılacağına değineceğiz.

Madencilerin Hangi Hakları Var?
Soma’da kaza geçiren madencilere iş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar şunlar:
a) Kaza sonucu hastaneye düşen, çalışamayan madencilere, geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilecek.
b) Kaza ile karbonmonoksit zehirlenmesi sonucu meslekte kazanma gücünün yüzde 10’undan fazlasını kaybeden madencilere sürekli iş göremezlik geliri bağlanacak.
c) Soma’daki madende ölen madencilerin eş, çocuk ve ana-baba gibi hak sahiplerine, gelir (yani emekli maaşı) bağlanacak.
d) Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına gelecekte evlenirken evlenme ödeneği verilecek.
e) Ölen madencilerin her biri için ailelerine veya cenazeyi kaldıranlara cenaze ödeneği verilecek.
Peki bu haklar neleri içeriyor? Ayrıntılı olarak açıklayalım.

Kaza Geçirene İstirahat Parası Var

Hastalık ve analık sigortasından sigortalılara hastalık veya analık hallerine bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici iş göremezlik ödeneği veriliyor.
Halk arasında bu ödeneğe istirahat parası da denilmekte.
Geçirdikleri kaza sonucu, karbonmonoksit zehirlenmesinin etkisi ile hastaneye yatan madencilere, doktor raporlu olarak çalışamadıkları dönem için ücretlerinin bir kısmı ödenecek.
Madencilerin hastanede yattıkları süre için kazadan önceki son bir yıldaki son üç aylık günlük ücretlerinin ortalamasının yarısı ödenecek. Günlük 60 TL brüt alan biri için bu günlük 30 TL ödenek demek.
Hastaneden taburcu oldukları dönemde ise evde doktor raporlu oldukları sürece de aldıkları günlük ücretin üçte ikisi verilecek. Yine günlük 60 TLT alan bir işçi için bu günlük 40 TL ödenek demek.
İş kazası geçirenler için istirahat parası ilk günden başlayarak doktor raporlu olduğu her gün için verilmekte. Bu tutar SGK tarafından madenci adına en yakın PTT Bank’a veya Ziraat Bankasına gönderiliyor.

Maaş da Bağlanabiliyor

İş kazası geçiren madencilere sağlanan bir başka hak ise sürekli iş göremezlik ödeneği verilmesi.
Kazada karbonmonoksit zehirlenmesi sonucu meslekte kazanma gücünün yüzde on ve daha fazlasını kaybetmiş olanlar, bu durum doktor raporuyla tevsik edildikten sonra, sürekli iş göremezlik ödeneğine, başka bir deyişle emekli maaşına kavuşuyor.
Meslekte kazanma gücü kaybı kalıcı ise bu maaş sürekli olarak ödeniyor.
Kişinin çalışması halinde dahi bu maaş kesilmemekte, ölene dek ödenmeye devam etmekte.
Eğer çalışma gücü kaybı geçici ise, bu kez sigortalı kontrol muayenesine tabi tutuluyor ve maaş iyileşene kadar verilmeye devam ediliyor.

Bu maaş, kaza sonucu güçten düşen kişileri korumaya dönük bir sosyal güvenlik düzenlemesi…

Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Nedir?

Burada şunu belirtelim ki, yüzde onluk oran çalışma gücü kaybını ifade etmemekte.
Madenciler, daha sonra sağlıklı olarak çalışmaya devam etseler de karbonmonoksit zehirlenmesi kendi işinde kazanma oranını azalttıysa emekli maaşı alabilecekler.
Karbonmonoksit zehirlenmeleri kişinin sinir sistemini doğrudan etkileyebilen durumlar olduğundan, yüksek efor gerektiren işlerde çalışmaya devam etmeye engel olabiliyor.
İşte bu şekilde iş kazası sonucu artık mesleğini yapamayacak ya da mesleğinde para kazanma gücü azalacak olan sigortalılara maaş bağlanıyor.

Meslekte kazanma gücü gücü kaybı ne kadar fazla ise o kadar yüksek maaş alınacak. Örneğin meslekte kazanma gücü kaybı yüzde elli olan biri yüzde on olan bir madenciden daha fazla maaş alacak.
Bu engel oranları ise doktor raporu ile belirlenecek, SGK sağlık kurulu tarafından onaylanarak maaş bağlanacak orana esas olacak.

Geride Kalanlara Maaş Var
Madende Hakkın rahmetine kavuşan madencilerin hak sahiplerine, yani eşine, çocuklarına veya ana-babasına da maaş alma hakkı var.
Zira, iş kazası yüzünden dolayı ölen sigortalının hak sahiplerine, aylık kazancının % 70'i, gelir olarak bağlanmakta.
Bu yüzden vefat eden madencilerin sağlıklarında aldıkları maaş geride kalanlara bağlanacak maaşı etkiliyor.

Örneğin vefat etmeden önce kanundaki şekilde hesaplanan aylık brüt kazancı ortalama 2000 TL olan bir madencinin ailesine 1400 TL emekli maaşı bağlanacak.
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olup olmadığına bakılmaksızın bu oran hak sahiplerine gelir olarak bağlanıyor.
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin ise, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olmaması halinde sigortalının almakta olduğu sürekli iş göremezlik geliri veriliyor.

Maaşlar Ne Zamana Kadar Ödenecek?
Ölen madencilerin hak sahiplerine ödenecek maaş hak sahipleri arasında paylaştırılıyor; yani eş-çocuk-ana-baba arasında üleştiriliyor.
Dul eşe verilen maaş evlenmediği sürece ölene kadar verilmeye devam edecek.
Bu durum kız çocuklar için de geçerli. Evlenmediği sürece ölene dek maaş almaya devam edecekler.

Eğer bu şekilde ödenek alan kız çocukların evlenmeleri halinde ise aldıkları maaşların 24 aylık tutarını toplu olarak halk arasındaki adıyla “çeyiz yardımı” olarak alma hakları da var.
Yetim kalan erkek çocukların maaşları ise 18 yaşını, liseyi bitirmişse 20 yaşını, üniversite/yüksekokulu bitirmişse 25 yaşını doldurana kadar ödenmeye devam edecek.
Ana-babanın ölüm gelirinden pay alması için ise asgari ücretten az gelirleri olması şart.

Cenaze Yardımı da Verilmekte

Son olarak iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından verilen haklardan biri de iş kazası sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi.
Vefat eden madenciler için, sigortalılık gününe bakılmaksızın geride kalanlarına cenaze ödeneği verilecek.
Cenaze ödeneği sigortalının sırasıyla eşi, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana veya babasına, o da yoksa kardeşlerine verilmekte.
Cenaze masrafları için verilen cenaze ödeneği naaşın bu sayılanlar dışında bir başkası (kişi ya da kurum) tarafından kaldırılması halinde ise bu kişiye ödenmekte.
Verilecek parasal tutar SGK’nın yönetim kurulu tarafından belirlenip, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanınca onaylanmakta ki, 2014 yılı için verilen cenaze ödeneği cenaze başına 415 TL.
Cenaze ödeneği, sembolik bir rakam da olsa, cenaze masraflarının karşılanmasını sağlayacak bir sosyal güvenlik yardımı olarak ortaya çıkıyor.