Sigortasız çalışan hakkını nasıl aramalı?

Samsun’dan okurumuz Temel Karasalioğlu soruyor: “Bünyamin bey, 2006 yılında çalışmaya başladım ama o dönem yanında çalıştığım adam sigortamı yapmadı. O işyerinde dört sene çalıştım, 2010’da işten çıktım. O dönem birlikte çalıştığım ustabaşı ve işçiler tanığımdır. SGK’ya başvursam hizmetlerimi alır mıyım? Emekliliğim için eski tarih geçerli olur mu? Ne yapmalıyım?”

Sayın okurum, sigortasız çalışma ülkemizde ne yazık ki çok yaygın. Kayıtdışı çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmeden kaçak olarak sigortasız çalıştırılması demek.
Kayıtdışı olarak çalıştırılan vatandaşlar genelde işten ayrıldıktan sonra SGK’ya durumu şikayet etme veya iş mahkemesine dava açma yolunu tercih ediyorlar.
Peki, kayıtdışı olarak çalıştırılan ne yapmalı, hangi usulleri tavsiye ederiz, hangi bilgi ve belgeler önem arz ediyor.
Tüm okurlarımızı aydınlatacak şekilde ayrıntılı olarak açıklayalım.

Kimler Sigortasız Çalışıyor?

Öncelikle kayıtdışı çalışmanın türlerinden söz edelim.
Kayıtdışı olarak çalışmak sosyal güvenlik hukuku uyarınca çalışanın bildirilmesi gerekmekte iken SGK’ya bildirilmesini ifade ediyor.
Kayıtdışılık kişinin bir işyerinde çalışıyor olmasına karşın hiçbir zaman sigortalı olarak SGK’ya bildirilmemesi şeklinde olabileceği gibi hizmet günlerinin eksik bildirilmesi şeklinde de olabiliyor.
Örneğin aslında tam süreli (aylık 30 gün) çalışan bir kişinin 15 gün üzerinden sigortalı bildirilmesi bir kayıtdışılık halini oluşturuyor.
Kayıtdışılık halinin özel bir durumunu da kişinin hizmet günlerinin tam bildirilmesine karşın ücretinin eksik bildirilmesi oluşturuyor. Bu halde kişi aylık 30 gün üzerinden sigortalı bildirilmesine rağmen ücreti eksik (genelde asgari ücret veya biraz üzerinden) bildiriliyor ve kişi adına eksik prim ödeniyor.
Bu şekilde primi eksik yatırılan kişiler gelecekte, biriken primleri az olduğundan, çok az emekli maaşlarına mahkûm oluyor.

Haklarınızı Nasıl Alacaksınız?

Geçmişte kayıtdışı sigortasız çalışanların haklarını alabilmesinin iki yolu bulunuyor.
İlk yol konuyu SGK’ya şikayet etmeniz.
Kayıtdışı istihdam şikayetleri üzerine SGK’nın yetkili denetim elemanları olan müfettiş/denetmenlerce konu inceleniyor.
Ancak geçmiş dönemde sigortasız çalışma şikayet ediliyorsa müfettiş/denetmen sizin hizmetinizi kazandırabilmek için kendisine sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan bir belge sunmanız gerekiyor.
Sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan belgeler fatura, sevk irsaliyesi, banka yazıları, yevmiye defteri, resmi yazı gibi belgeleri kapsar.
Eğer elinizde bu nitelikte bir belge yoksa SGK’ya başvurarak hizmetinizi kazanabilmeniz çok zor, hatta imkansız.

Hizmet Tespit Davası Açmalısınız

Bu şekilde hizmetlerini SGK’dan alamayan kişilerin tek çaresi iş mahkemesine dava açmaları.
Kişiler bunun için hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde yetkili iş mahkemesine dava açmak zorundadır.
Hizmet tespit davası olarak ifade edilen bu davada, kişinin sigortalılığa esas çalışması ve ücreti araştırılıyor.
Eğer bu beş yıllık süre geçmiş ise mahkeme davayı hak düşürücü süreden dolayı usulden reddediyor.
Bu süre hizmetin geçtiği son günün (işten ayrıldığınız tarihin) dâhil olduğu yıldan başlıyor. Örneğin 2010 yılının 1 Ocağından işten çıkan bir kişinin hizmet tespit davası açmak için süresi 31.12.2010 tarihinde başlıyor 31.12.2015 tarihinde sona eriyor.

Mahkeme Şahitleri Dinler, Şikâyeti İnceler

İş mahkemelerin neleri incelediğine gelince…
Hizmeti bulunduğunu, başka bir deyişle dava edilen işverenin işyerinde çalıştığını ispatlama yükümlülüğü sigortalılara aittir.
Mahkemeler işyerinden sigortalının çalıştığına dair her türlü delili dikkate alabilecektir. Bunlar arasında ücret ödemesine dair belgeler, resmi kayıtlar, işyerinin yevmiye ve bilanço defterleri gibi her türlü belge vardır.
Mahkemelerin hizmet tespitinde en temel kaynağı ise “bordro tanıkları” dediğimiz kişinin o tarihte o işyerinde çalıştığına şahit olan diğer çalışanlar, komşu işyerlerinin çalışan ve işverenleri, müşteriler gibi kişilerin ifadeleridir.
SGK müfettişleri/denetmenleri bordro tanıklarına istinaden hizmet veremez iken mahkemeler ifadeleri tutarlı ve çelişkisiz görür ise sigortalının tüm hizmetlerinin tespit edilmesine hükmedebilir.
Ama bunun için hizmetinizin geçtiği yılın son gününden başlayarak beş yıl içerisinde dava açmanızın zorunlu olduğunu tekrardan hatırlatalım.

---

Kıssadan Hisse
“En güçlü hafıza, en zayıf mürekkepten daha solgundur”.
İngiliz Atasözü

---

Sorularınız için:


Yazarın tüm yazıları için: