Hangi yaştaki çocukların çalıştırılması yasaktır?

Çok küçük yaşlardan itibaren çalıştırılan çocuklar, ülkemizin olduğu gibi gelişmemiş ve gelişmekte olan birçok ülkenin gerçeği. Çin gibi kapitalist sermaye birikiminin en hukuk tanımaz boyutlarıyla uygulandığı ülkelerde çocuk işçiliğinin çok yoğun olarak kullanıldığını görüyoruz. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre dünyada 250 milyon çocuk işçi çok zor koşullarda, geleceği olmadan çalıştırılıyor.

Ülkemiz de bu açıdan hiç de iç açıcı bir durumda değil. Ne yazık ki ILO istatistiklerinden çocuk işçiliği söz konusu olunca hep üçüncü dünya ülkeleri seviyesindeyiz.

Çocuk İşçiler Ucuz İşçilik Olarak Görülüyor

Çocuk, genç ve kadın işçiler ucuz işçilik olarak görülerek işçilik maliyetlerini düşürmek amacıyla çoğu zaman güvencesiz ve sigortasız olarak çalıştırılıyor. Ne yazık ki özellikle kurumsallaşmamış işyerleri kaliteli üretim yapıp, katma değeri yüksek ürünler ile ülkeye değer katarak kar etmek yerine kolay yoldan işçinin emeği üzerinden kar etme yolları arıyor.

Ülkemizde bu şekilde çocuk işçilerin çok kötü koşullarda ve sigortasız olarak çalıştırıldığına yaygın olarak şahit olmaktayız. Çocuklarını zaman zaman bir meslek edinsin diyerek çalışmaya veren anne babalar da çocuk işçilerin haklarını pek bilmiyorlar. Olan çocukluğundan koparılan evlatlarımıza ve onların geleceğine oluyor. Oysa çocuk toplumun geleceğidir.

4857 sayılı İş Kanunu gereğince çocuk ve genç işçilerin ne gibi hakları vardır ve çocuk işçilerin hangi işlerde ve hangi yaş öncesinde çalıştırılması yasaktır. Bugünkü yazımızı bu konuya ayırdık.

15 Yaşından Küçük Çocukların Çalıştırılması Yasaktır

4857 sayılı İş Kanunumuzda 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaklanmıştır.

Kanun buna bir istisna getirmiş, 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocukların hafif işlerde çalıştırılabilmesi istisnasını getirmiştir. Ancak kanun bu istisnayı çocuğun yapacağı işin “bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmesi”ne ket vurmaması ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmaması şartlarına bağlamıştır.

Çocuk işçiler meyve, sebze, çiçek toplama işleri, esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri, büro hizmetlerine yardımcı işler, gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç), fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler, satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri, spor tesislerinde yardımcı işler, çiçek satışı, düzenlenmesi işleri gibi işlerde çalıştırılabilirler.

Bu işlerle uğraşan işyerlerinde olsa da, düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olan işlerde yine de çocuk çalıştırmak yasaktır.

Kimler Çocuk İşçi, Kimler Genç İşçidir?

Mevzuatımıza göre 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişilerden çalışanlara çocuk işçi denilmektedir. Bu kişiler özel koşullara tabi olarak hafif işlerde çalıştırılabilir.

15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişilerden çalıştırılanlar ise mevzuatımızda “genç işçi” olarak adlandırılmaktadır.

İş mevzuatımız çocuk ve genç işçilerin çalışma koşullarını özel olarak düzenlemiş ve bu düzenlemede temel olarak çocuk ve genç işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışma şekillerinin esaslarını belirlemek ve ekonomik istismarlarını önlemek amaçlanmıştır.

Her Türlü İşte Çalıştırılamazlar

Çocukların “Eti senin kemiği benim, ne iş olsa yapar” yaklaşımı ile çalıştırılması doğru değildir. Çocuk ve genç işçilerin hangi işlerde çalıştırılabilecekleri önem arzetmektedir.

Çocuk ve genç işçiler, okula devam edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel olmayacak, meslek seçimi için yapılacak hazırlıklara ya da yetkili makamlar tarafından yeterliliği kabul edilen mesleki eğitime katılmasına engel olmayacak işlerde çalıştırılabilirler.

İşverenler; çocuk ve genç işçilerin tecrübe eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler konularında bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişmelerini, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karşı korunmalarını temin edeceklerdir.

Çalışma Süreleri En çok 35 Saattir

Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar arttırılabilir.

Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreleri, yirmidört saatlik zaman diliminde, kesintisiz ondört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.

Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri birinci fıkrada belirtilen çalışma sürelerini aşamaz.

İki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunludur.

Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.

Çalıştırılan Çocuk da Sigortalı Olmak Zorundadır

Gerek çalıştırma yasağı dâhilinde olsun gerekse olmasın sosyal güvenlik yönünden hizmet akdine tabi olarak çalıştırılan çocukların sigortalı olarak bildirilmeleri zorunludur. Hizmet akdi çocukların vasi ya da velisi tarafından akdedilmiş kabul edilir.

Sigortasız olarak bir kişiyi çalıştırmak 5510 sayılı Kanun uyarınca yasaktır. Sigortasız olarak çalıştırılan biri için aylık iki asgari ücret tutarında idari para cezası vardır.

Gerek çocuk işçiliği konusunda iş mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi gerekse de çocuk işçilerin sosyal güvenlik yönünden kayıtdışı olarak çalıştırılmaları halinde konunun Alo 170 hattına ihbar edilmesi mümkündür. İş Müfettişleri, SGK Müfettişleri ve SGK Denetmenleri konuyu araştıracak, kamu kurumları gerekli yasal önlemleri alacaktır.

Okucularımıza not: Sayın okurlarım, sizlerden çok sayıda soru geliyor. Gelen her soruya bizzat cevap verme fırsatı bulamıyoruz ne yazık ki. Ancak mümkün olduğunca benzer nitelikteki, sık sorulan soruları bu sütunlara taşımaya, sizleri en önemli, can yakıcı konularda bilgilendirmeye çalışıyoruz. Soru soran okurlarımız cevaplarının yayınlanmasını beklesinler, yazılarımızı takip etmeye devam etsinler, eksik bilgi olmadığı sürece sorularınıza bu sütunlardan cevap vermeye devam edeceğiz.

Sorularınız için:

Emeklilik tarihini hesaplatmak isteyen okurlarımızın T.C. kimlik numarası, SSK sigorta sicil numarası, Bağ-Kur numarası, ay-gün-yıl olarak doğum tarihi, askerlik yaptığı ve terhis olduğu tarihleri, askerlik süresini, er olarak yada yedek subay olarak yaptığını, ilk işe giriş tarihi (ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarih), hizmet dökümü, doğum borçlanması için çocukların doğum tarihlerini, özürlü ise özürlülük rapor oranını, vergi indirimi yazısı alıp almadığı bilgilerinin tümünü eksiksiz göndermeleri gerekmektedir. Tarihlerin ay, yıl ve gün şeklinde gönderilmesi gerekir.

Yazarın tüm yazıları için: